Oprac. Jan Woicki Fot. Zygmunt Dziedziński i Jan Woicki
OD MUZEUM DO SKANSENU
Długość trasy około 3 km. Czas przejścia 1 godz. Ze zwiedzaniem muzeum i skansenu od 3 do 4 godz.
orientacyjna mapka trasy spaceru
Spacer zaczynamy od Pałacu Ostrowskich ul. POW 11/15. Pałac został zbudowany w roku 1812 na zlecenie Antoniego hr. Ostrowskiego. Obok pałacu utworzono park i ogród. Obecnie w pałacu Muzeum im A. Ostrowskiego. Stałe ekspozycje: etnograficzna, historyczna, sztuki, archeologiczna i przyrodnicza. Ciekawostką jest niemiecki transporter opancerzony o imieniu własnym „Rossi”. Zatonął w styczniu 1945r. podczas forsowania rzeki Pilicy. Wydobyty w 1996r. i po remoncie pozostaje sprawny technicznie. Przed pałacem dęby pomniki przyrody. Muzeum czynne w godz. od 10.oo do 15.oo z wyjątkiem poniedziałków.
Pałac Ostrowskich
Magistrat – Urząd Miasta ul. POW 10/16. Gmach zaprojektowany przez inż. architekta Aleksandra Ranieckiego z Warszawy. W dniu 24.06.1925r. w obecności Prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego położono uroczyście kamień węgielny. Oddanie do użytku nastąpiło 26.06.1927r. Na pierwszym piętrze w sali obrad można zobaczyć wystrój zaprojektowany przez prof. Jana Bukowskiego z Krakowa. Zwiedzanie tylko indywidualne, w dni robocze podczas pracy urzędu. Przed Magistratem Skwer Niepodległości a na nim kwietniki i niezbyt udana rekonstrukcja pomnika Grobu Nieznanego Żołnierza.
Magistrat i Skwer Niepodległości
Willa fabrykancka Schepsa ul. Prezydenta Ignacego Mościckiego 4 obecnie mieści Urząd Gminy Tomaszów Mazowiecki. Zbudowana w 1890 r. przez właściciela Starzyckiej Fabryki Dywanów W. B. Szepsa. Możliwość zwiedzania wnętrza tylko w godzinach pracy urzędu.
Willa Schepsa
Budynek dawnego Klubu Miejskiego ul. Prezydenta Ignacego Mościckiego 6. Obecnie Miejska Biblioteka Publiczna i sala widowiskowa w dawnym kino-teatrze. Główny gmach wzniesiony ze składek miejscowych fabrykantów w latach 1903-1904 a budynek teatru w 1908. W latach międzywojennych elitarny Klub Miejski i kino „Modern”. Po wojnie dom kultury i kino „Włókniarz”.
dawny Klub Miejski
Sanktuarium św. Antoniego Padewskiego ul. P.O.W. 2. Wejścia od ul. Św. Antoniego i Prezydenta Ignacego Mościckiego. Kościół zbudowany w latach 1862–1864. Rozbudowany w latach 1888 – 1894. Jest najstarszym kościołem katolickim wmieście. Zaprojektowany przez H. Marconiego przy udziale inż. Stano i Tournella. Trójnawowa bazylika, z dwiema wieżami od frontu prezentująca styl klasycystyczny. Nad wejściem głównym napis „Samemu Bogu cześć i chwała”. W kościele obrazy Wojciecha Gersona: św. Stanisława, św. Antoniego oraz Szymona Buchbindera, ucznia Wojciech Gersona: św. Józefa, św. Barbary, św. Stanisława Kostki, oraz św. Franciszka, Matki Bożej Pomocy, Miłosierdzia Bożego. Rzeźby Pana Jezusa Ukrzyżowanego i wykonana przez A. Pruszyńskiego „Ostatnia Wieczerza” i „Umycie nóg Apostołom” z 1864r. Ambona drewniana z postaciami czterech Ewangelistów z żeliwną balustradą i ażurową dekoracją. W zakrystii komoda z 1888r. Na zewnątrz wykonana przez A. Pruszyńskiego w 1865r. figurka Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia. Wiecej o kościele i parafii na www.parafia-antoniego.pl
Kościół św. Antoniego
Zabytkowy dom ul. św. Antoniego 22. Zbudowany około roku 1826 na zlecenie Antoniego Ostrowskiego z przeznaczeniem dla tkaczy osadników. Obecnie firmy handlowe. Sąsiednia posesja przy ul. św. Antoniego 24 to XIX wieczna willa zwana Pałacykiem Rejenta Jana Różyckiego. Mieszkał w nim poeta Zygmunt Rola Różycki ( 1883-1930). Do roku ubiegłego siedziba Powiatowej Inspekcji Sanitarnej. Obecnie nie użytkowany.
Dom tkaczy zwany też „domem bednarza” i obok Pałacyk Rejenta Różyckiego
Pałacyk rodziny Koralów ul. św. Antoniego 24. Rezydencja fabrykancka z końca XIX wieku. Częściowo przebudowana w l. 80 XX wieku. W PRL siedziba Komitetu PZPR. W latach 1990 -1998 r. siedziba Urzędu Rejonowego a następnie Starostwa. Obecnie prywatne przychodnie stomatologiczne.
Zabytkowa brama ul. św. Antoniego 29. Brama powstała pod koniec XIX wieku na zlecenie fabrykanta Leona Adolfa Augspacha. W latach 1924 -1939 Miejskie Gimnazjum i Liceum Koedukacyjne Magistratu Miasta Tomaszowa Mazowieckiego. Obecnie ZSP nr 1 im. T. Kościuszki.
Plebania i kościół ewangelicko augsburski Zbawiciela ul. św. Antoniego 39. Kościół zbudowany w latach 1897–1902 w stylu neogotyckim, trójnawowy z wieżą o wysokości 60 m. We wnętrzu znajduje się obraz ołtarzowy olej na płótnie „Spotkanie Zmartwychwstałego Chrystusa z Marią Magdaleną” sygn. Wojciech Gerson Warszawa1900, zabytkowe 31- głosowe organy wykonane w firmie braci Walter, witraże z firmy H. Schlein w Zittau. Stalowe dzwony odlane w Bohum w Westfalii. Zegar na wieży jest dziełem braci Meister z Berlina. Obok kościoła murowana plebania z 1902 r.
Ewangelicki Kościół Zbawiciela
Park im. doktora Jana Serafina Rode. Pomiędzy ul. Żwirki i Wigury a ul. Szkolną. Powstawał w latach 1910 –1923. W parku popiersie doktora Jana Serafina Rode z 1930r. w/g projektu A. Polkowskieg oraz obelisk poświęcony pamięci 14 Sudeckiej Samodzielnej Brygady Artylerii Przeciwpancernej II Armii Wojska Polskiego. Zrewitalizowany w roku 2016.
Park dra. Jana Rode
Gmach Starostwa Powiatowego ul. św. Antoniego 41. Wybudowany w roku 2012. Do roku 2006 w tym miejscu miała siedzibę Komenda Policji.
Budynek Gimnazjum Nr 7 ul. św. Antoniego 43. Wybudowany w 1958 r. z przeznaczeniem na Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Jednak powiatu tomaszowskiego nie utworzono a budynek zaadoptowano na szkołę. Do roku 1999 Szkoła Podstawowa nr 11 a następnie Gimnazjum nr 7.
Pałacyk doktora Jana Serafina Rodego ul. św. Antoniego 42. Zbudowany w roku 1903 przez społecznika i lekarza, założyciela tomaszowskiego szpitala miejskiego św. Stanisława i pierwszego parku miejskiego. Obecnie w pałacyku Urząd Stanu Cywilnego.
Pałacyk dra. J. Rodego
Budynek dawnego szpitala miejskiego św. Stanisława ul. św. Antoniego 47. Szpital powstał w roku 1887 z inicjatywa doktora J. S. Rodego. Przebudowywany w roku 1905 i w l. 70. XX wieku. W budynku do 1962 r. szpital, następnie Liceum Pielęgniarstwa i Liceum medyczne. Od roku 2011 Centrum Kształcenia Ustawicznego Samorządu Województwa Łódzkiego.
Budynek dawnego Gimnazjum Nauczycielskiego im. T. Rejtana ul. ś. Antoniego 57. Po roku. 1922 mieściła się tu Miejska Szkoła Dokształcająca Zawodowa oraz prywatne 4-klasowe Gimnazjum Kupieckie. Obecnie Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3.
Skrzyżowanie z ul. Graniczną obecnie rondo Tomaszowskich Olimpijczyków. Nazwane dla upamiętnienia tomaszowian biorący udział w igrzyskach olimpijskich. Przy rondzie przydrożny żelazny krzyż, który stanowi pamiątkę po grobie powstańca z 1863r. Warto zaznaczyć, że do 1915 r. w tym miejscu przebiegała granica administracyjna miasta a zaczynały się pola wsi Brzustówka. W latach 1915 -1936 dalszy odcinek ul. św. Antoniego nosił nazwę ul. Źródlanej.
Tablica na Rondzie Olimpijczyków
Wapienniki. Pomiędzy ogrodzeniem strzelnicy, a ogrodzeniem rozdzielni elektrycznej rozciąga się pole nieużytków. Na jego południowym skraju dawne wyrobisko po kopalni kamienia wapiennego. Przy skarpie resztki pieców do wypalania wapna. Pod koniec XVIII wieku w tym miejscu znajdowały się szyby kopalni rudy żelaza wydobywanej na potrzeby zakładów hutniczych w osadzie Kuźnice Tomaszowskie i Gustek.
Wyrobisko po kopalni gliny i górka Baśniowa. Po przeciwnej stronie ulicy, tuż za niewielką górką znajduje się niecka wyrobiska dawnej kopalni gliny cegielni Leona Steinbacha. Zagłębienie wykorzystywano w latach międzywojennych na strzelnicę wojskową. W czasie II wojny światowej w tym miejscu, hitlerowcy dokonywali egzekucji zakładników. Od strony ul. Strzeleckiej pamiątkowy kamień z tablicą informująca o tej hitlerowskiej zbrodni. Obok zaliczany do ciągu umocnień „linii obronnej Pilicy” schron bojowy z 1944.
Schron bojowy z 1944 r.
Tor łyżwiarki i obiekty sportowe OSIR. Obecnie trwa budowa zadaszenia toru łyżwiarskiego. Więcej na www.tomaszow.miasta.pl/osirtomaszow
Tor łyżwiarski
Most na Pilicy w dzielnicy Brzostówka kończy bieg ul. św. Antoniego. Brzustówka, dawniej wieś założona ponda 600 lat temu. Informuje o tym umiejscowiona przy ulicy tablica pamiątkowa. Patrząc z mostu w kierunku południowym widać spiętrzenie wody, jaz i ciekawe architektonicznie budynki Łódzkiego Zakładu Produkcji Wody. Za mostem widoczne zabudowania Skansenu Rzeki Pilicy i alejkę prowadzącą do Niebieskich Źródeł.
Budynek ujęcia wody ŁZPW
Rezerwat Niebieskie Źródła. Po południowej stronie ul. F. Modrzewskiego wejście do Rezerwatu. Same Niebieskie Źródła to miejsca z drgającym piaskiem (serce bijące wywierzyska) widocznym przez taflę wody o barwie niebiesko – błękitno – zielonej. W każdym z nich pulsuje po kilkanaście niewielkich, wodnych gejzerów. Rezerwat powstał w celu ochrony przepięknego, krasowego źródła, niezwykle bogatej fauny i flory. Na terenie rezerwatu zadomowiły się między innymi: zimorodek, łyska, remisz, kurka wodna, dudek, czernica, łabędzie, cyraneczka i gągoł. Rośnie las olchowy, który stanowi ostoję rezerwatu. Symbolem rezerwatu stała się kaczka krzyżówka.
Wywierzysko Niebieskich Źródeł
Skansen Rzeki Pilicy ul. Modrzewskiego 9/11. Utworzony w 2000r. Z prawej strony bramy zabytkowy młyn wodny z 1925r. i kolekcja kamieni młyńskich (około 30 szt.). W hangarze opancerzony ciągnik artyleryjski wydobyty z rzeki Pilicy w roku 1999 nazywany potocznie „Lufcikiem”. Skansen popularyzuje walory przyrodnicze rzeki Pilicy oraz jej dopływów. Zgromadzone w nim okazy dawnego szkutnictwa, rybołówstwa, zabytkowych łodzi i kajaków. Miejsce corocznych rekonstrukcji historycznych. W poniedziałki skansen jest nieczynny. Więcej o Skansenie i Niebieskich Źródłach www.skansenpiliy.pl
Młyn w Skansenie Rzeki Pilicy