Społeczny Komitet Opieki nad Grobami Zasłużonych Tomaszowian (SKOnGZT) działa od roku 1998. Powołany został z inicjatywy tomaszowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, kombatantów, harcerzy i kolekcjonerów tomaszowskich. Wiodącą rolę w jego utworzeniu miał Jerzy Wojniłowicz, znawca i pasjonat historii regionalnej, członek miejscowego oddziały Polskiego Towarzystwa Historycznego, oraz Jan Rybak, filatelista, kolekcjoner i jednocześnie przewodniczący Towarzystwa Przyjaciół Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego. Od początku istnienia SKOnGZT w jego pracach brało udział Towarzystwo Przyjaciół Tomaszowa Mazowieckiego.
SKOnGZT jest porozumieniem kilku tomaszowskich stowarzyszeń. Swą działalność koncentruje na corocznie organizowanej w dniu święta zmarłych kweście, aby pozyskać środki do renowacji nagrobków osób zasłużonych dla miasta jak również najstarszych nagrobków o charakterze zabytkowym. Pierwsza taka kwesta miała miejsce 1 listopada 1998 r. i udało się wtedy zebrać 3 422,89 zł. Kwesta przeprowadzona 1 listopada 2013 r. przyniosła rekordowy dochód 8 228,46 zł. Kolejne kwesty to: 8011,16 zł w 2014 r., 6436,93 zł w 2015 r., 5874,98 zł w 2016 r.
Podczas organizowanych kwest współpracują ze sobą: Towarzystwo Przyjaciół Tomaszowa Mazowieckiego, Tomaszowski Uniwersytet Trzeciego Wieku, miejscowy oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego, hufiec ZHP, tomaszowski oddział Polskiego Czerwonego Krzyża, Stowarzyszenie Amatorów Plastyków, Towarzystwo Przyjaciół Muzeum, oddział Związku Nauczycielstwa Polskiego, Związek Strzelecki „Strzelec”, kluby abstynenckie, uczniowie szkół średnich oraz samorządowe władze powiatu i miasta. Z roku na rok wzrasta społeczna ofiarność na ten szlachetny cel. Zgromadzone środki zostały wykorzystane na renowację nagrobków i konieczne opłaty cmentarne. Dotychczas z środków zebranych podczas kwest wykonano prace renowacyjne przy niżej wymienionych nagrobkach:
- Grobowiec rodziny Chociszewskich i doktora Jana Serafina Rodego – lekarza, społecznika, założyciela szpitala św. Stanisława, inicjatora założenia pierwszego parku miejskiego. Grobowiec zlokalizowany przy głównej alei cmentarza katolickiego przy ul. Smutnej [ fot. poniżej]. Odnawiano dwukrotnie. Opiekunem miejsca jest młodzież ZSP nr 3 ul. Legionów 17 [ uczniowie technikum budowlanego].
- Nagrobek Maurycego Piescha – przemysłowca, filantropa, społecznika, pierwszego prezesa tomaszowskiej Straży Ogniowej. Grób znajduje się w centralnej części cmentarza ewangelicko augsburskiego przy ul. Smutnej [ fot. poniżej ]. Z środków SKOnGZT wykonano medalion. Społecznym opiekunem miejsca jest ZSP nr 3 oraz OSP w Tomaszowie Mazowieckim.
- Grób pułkownika Lucjana Bończy – Ruszewskiego – oficera Wojska Polskiego, pierwszego w odrodzonej Polsce komendanta Wojskowej Komendy Uzupełnień w Tomaszowie Mazowieckim. Grób zlokalizowany przy głównej alei cmentarza katolickiego przy ul. Smutnej. [ fot. nagrobka poniżej] Odnawiany dwukrotni, ostatnia renowacja w 2016 r. Społeczną opiekę sprawuje młodzież z I LO.
- Grób ppor. Eugeniusza Berezowskiego – adiutanta 128. ochotniczego pułku piechoty Strzelców Kaniowskich, poległego w wojnie polsko – bolszewickiej roku 1920. Grób zlokalizowany w kwaterze X, 2 rząd od głównej alei cmentarza katolickiego przy ul. Smutnej. Opiekunem miejsca jest młodzież III LO ZSP nr 8.
- Grób ppor. Teofila Janickiego – weterana powstania 1863 r., represjonowanego zesłaniem na długoletnią katorgę. Grób zlokalizowany przy alei głównej cmentarza katolickiego przy ul. Smutnej w Tomaszowie Maz. [ fot. płyty nagrobka poniżej] Miejscem opiekuje się młodzież II LO.
- Grób Stanisława Narewskiego – lekarza, działacza społecznego, inicjatora budowy w naszym mieście pomnika Tadeusza Kościuszki i pomnika dr. J.S. Rodego .
- st. ułana Jerzego Narewskiego – żołnierza ochotnika walczącego o granice odrodzonej Polski, poległego w 1919 r. pod Sawiczami. Oba groby znajdują się w jednym obejściu na cmentarzy katolickim przy ul. Smutnej. Grobami opiekuje się młodzież I LO.
- Grób rodzinny inż. Konrada Bilewicza – dyrektora i budowniczego tomaszowskiej gazowni, ławnika miejskiego, opiekuna szpitala miejskiego. Grób położony przy alei obwodowej cmentarza katolickiego przy ul. Smutnej. Miejscem opiekuje się młodzież II LO.
- Grób profesora Kazimierza Sadłowskiego – nauczyciela, malarza, muzyka, założyciela Tomaszowskiego Towarzystwa Muzycznego „Lutnia”. Grób przy głównej alei cmentarza katolickiego przy ul. Smutnej. Miejscem opiekuje się młodzież Liceum Sztuk Plastycznych ZSP nr 6.
- Grób księdza Ludwika Zajtza – represjonowanego długoletnim zesłaniem na Syberię za udział w powstaniu 1863 r. proboszcza parafii św. Antoniego, budowniczego kościoła. Grób przy głównej alei cmentarza katolickiego w kwaterze IX. Opiekę sprawuje młodzież ZSP nr 1.
- Groby Jerzego i Tadeusza Wadeckich – ofiar zbrodni hitlerowskich i stalinowskich, w czasie II wojny światowej. Grób symboliczny. Opiekę sprawuje młodzież ZSP nr 2.
- Nagrobek Wandy, Ericha i Paula Augspachów – w obejściu grobów rodzinnych dra Alfreda Augspacha, który od roku 1919 był dyrektorem szpitala miejskiego św. Stanisława. Groby na cmentarzu ewangelickim. Ostatnia renowacja w 2016 r. Opiekę sprawuje młodzież SSOW i członkowie koła historycznego TPTM.
- Grób Marii Ostoi Obrębskiej – żony powstańca z 1863 r. Opiekę sprawuje młodzież ZSP nr 2 przy Al. św. Antoniego 57.
- Grób Franciszka Rysia – żołnierza AK, sportowca, działacza RKS „Lechia”.
- Groby Gustawa Steinhagena i Cala Wilhelma Kligh – nagrobki z 1852 i 1953 r. są jednymi z najstarszych jakie zachował się na tomaszowskim cmentarzu ewangelickim.
- Grób podporucznika Ignacego Furgalskiego – weterana powstania 1863 r. [ fot. poniżej] Opiekę sprawuje młodzież SOSW przy ul. Majowej 1/13.
„Latarnia zmarłych” na cmentarzu prawosławnym. Opiekę sprawuje koło historyczne TPTM.
- W roku 2013 tomaszowscy społecznicy, za zgodą proboszcza Parafii NMP Królowej Polski, rozpoczęli renowację kilkunastu zachowanych nagrobków pierwszego katolickiego cmentarza grzebalnego w Tomaszowie. Projekt obejmował nie tylko renowację ale również zbudowanie ekspozycji w formie lapidarium. Lapidarium ulokowano obok głównego wejścia do obecnego kościoła. Roboty budowlano – konserwatorskie prowadził Zakład Renowacji Zabytków „SPAARTE” Agnieszki i Piotra Obłogów. Uroczyste otwarcie i poświęcenie utworzonego lapidarium miało miejsce 25 października 2015 r. [fot. poniżej ]
Lapidarium
W roku 2016 -2017 dokonano renowacji zespołu grobów rodziny doktora Alfreda Augspacha, które znajdują się na cmentarzu ewangelickim przy ul. Smutnej. Przeprowadzono ponowną renowacje nagrobka płk. Lucjana Bończy Ruszczewskiego na starym cmentarzu katolickim. Fotografie poniżej.
W roku 2018 z środków zebranych podczas XX Kwesty zrekonstruowano zniszczony żeliwny pomnik na grobie Marcina Willicha. Fotografia poniżej.
W roku 2019 z środków XXI kwesty dokonano renowacji obejścia grobowego rodziny Kozaneckich i ppor. Eugeniusza Berezowskiego poległego w wojnie 1929 r. oraz pomnik na grobie Jana Jakuba Meissnera, powstańca 1863 r. Fotografie poniżej.
Nagrobek na mogile Leopolda i Gustawa Glaesmanów wykonany w 2000 r. Cmentarz Ewangelicki. Poniżej fotografia przed renowacją.
Nagrobek na mogile Stanisława Laskowskiego. Wykonany w 2022 r. Cmentarz Katolicki.
Należy wspomnieć, że w roku 2004, staraniem i z funduszy Społecznego Komitetu Opieki nad Grobami Zasłużonych Tomaszowian, wydano cykl kart z rysunkami nagrobków odrestaurowanych lub objętych społeczną opieką. Przez kilka lat były one rozdawane jako pamiątka i promocja działalności SKOnGZT. Rysunki nagrobków są autorstwa artystów plastyków, mieszkańców naszego miasta: Teresy Dury, Marii Judy, Marka Kryczki, Dariusza Gamrota, Marii Bunzel i Haliny Mosiewicz. Są oni członkami Stowarzyszenia Artystów Plastyków, jakie od roku 1966 działa w Tomaszowie Mazowieckim. Stowarzyszenie to od samego początku bierze aktywny udział w przedsięwzięciach SAKOnGZT, a inicjatywa wydania kart z rysunkami nagrobków starych cmentarzy jest jednym z efektów tej współpracy. W roku 2012 powstało dalszych kilkanaście prac plastycznych, tematycznie nawiązujących do zabytków starych tomaszowskich cmentarzy. Tym razem również ich twórcami są członkowie tomaszowskiego Stowarzyszenia Amatorów Plastyków. W roku 2013 wydano kolejne cztery karty pocztowe, które posłużyły do promowania kolejnych kwest cmentarnych. W latach następnych wydawano foldery promujące działania SKOnGZT.
Na początku 2017 r. z środków wcześniej prowadzonych zbiórek i otrzymanych darowizn na koncie SKOnGZT z przeznaczeniem na renowację nagrobków pozostało 3 200 zł. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, zdecydowano z tych środków przeprowadzić prace porządkowe i renowacyjne na grobach : Kazimierza Sadłowskiego w kwaterze 10 cmentarza katolickiego przy ul. Smutnej i Antona Kleca na cmentarzu prawosławnym przy ul. Smutnej.
Lapidarium – Cmentarz Żydowski
W oku 2023 rozpoczęto renowację obejścia grobowego i pomnika pastora Leona Maya na Cmentarzu Ewangelickim. W tym celu pozyskano środki w wysokości 15 tys. zł z Fundacji Orlen, zgodnie z umową CZUWAMY/2023/8 na renowację okalającego miejsce pamięci murku wraz wyłożeniem terenu kamieniem. Realizacja projektu pt. Przywrócenie należnej czci pomnikowi – symbolicznemu grobowi polskiego bohatera ks.Leona Witolda Maya, zgładzonego 1940 roku w obozie koncentracyjnym KL Dachau powinna zakończyć się w terminie do 31 marca 2024 r.
